ولادت و دوران كودكى
كتاب: زندگینامه مقام معظم رهبرى، ص 9
مؤسسه فرهنگى قدر ولایتگذار تقویم، 28 صفر سال 1318 هجرى شمسى را نشان مىداد كه منزل محقر و ساده «حاج سید جواد» با تولد «سید على» كه دومین فرزند خانواده بود، حال و هواى تازهاى یافت.حاج سید جواد از علماى زاهد و بنام مشهد بود كه سالها در این شهر، منبع فیوضات بسیارى براى طلاب به شمار مىرفت.
آقا سید على، دوران كودكى را در دامان مادرى كه از شیفتگان خاندان اهل بیت ائمهى اطهار علیهم السلام بود، گذراند و تدریجبا ملكات اخلاقى یك خانواده روحانى و اهل علم خو گرفت و آشنا شد.
پدر ایشان، حجت الاسلام و المسلمین حاج سید جواد خامنهاى، و مادرشان صبیه حجت الاسلام و المسلمین «سید هاشم نجف آبادى» ، سعى بلیغى در تربیت فرزند خود داشته و در دوران طفولیت، زمینه شناخت و آشنایى او را با معارف اسلامى فراهم كردند.
جد ایشان، «آقا سید حسین خامنهاى» از علماى آذربایجانى مقیم نجف بود.وى قبلا در محله «خیابان» تبریز اقامت داشت و سپس به نجف اشرف سفر كرد.مردى پرهیزگار و اهل علم، تقوا و زهد بود.روحانى شهید «حاج شیخ محمد خیابانى» ، شوهر عمه حضرت آیت الله العظمى خامنهاى است.گرچه او در قصبه «خامنه» از توابع تبریز به دنیا آمده، ولى به دلیل این كه در مسجد «كریمخان» در محله خیابان تبریز امامت جماعت داشت، به «خیابانى» مشهور شده است.وى از روحانیون مشهور و مبارز دوران مشروطه است، كه نماینده مردم تبریز در مجلس شوراى ملى شد و علیه نابسامانى موجود در جامعه و استبداد پهلوى قیام كرد، و پس از سالها مبارزه، در تبریز به شهادت رسید.
مقام معظم رهبرى، در مورد خانواده و نقش مهم مادر خویش در تربیت فرزندان و تاثیرى كه در انس ایشان با اسلام و قرآن داشتهاند، مىفرمایند:
ما هشتخواهر و برادر بودیم از دو مادر، یعنى پدرم از یك خانمى، سه فرزند داشت كه هرسه هم دختر بودند.بعد آن خانم فوت كرده بودند و با خانم دیگرى ازدواج كرده بودند.ماها بچههاى این خانم دوم، پنج نفر بودیم، چهار برادر و یك خواهر، و در این پنج نفر، من دومى بودم.البته در این بین، دو بچه هم از بین رفته بودند، با آن حساب، من چهارمى مىشوم، اما چون واسطهها كم شده بودند، من بچهى دوم خانواده بودم.البته خواهرهاى بزرگ ما از خانم اول بودند، آنها از ما خیلى بزرگتر بودند.
پدر و مادرم، پدر و مادر خیلى خوبى بودند.مادر یك خانم بسیار فهمیده، باسواد، كتابخوان، داراى ذوق شعرى و هنرى، حافظ شناس - البته حافظ شناس كه مىگویم، نه به معناى علمى و اینها، به معناى مانوس بودن با دیوان حافظ - با قرآن كاملا آشنا بود و صداى خوشى هم داشت.
ما وقتى بچه بودیم، همه مىنشستیم و مادرم قرآن مىخواند، خیلى هم قرآن را شیرین و قشنگ مىخواند.ماها دورش جمع مىشدیم و براى ما به مناسبت، آیههایى را كه در مورد زندگى پیامبران هست، مىگفت.من خودم اولین بار، زندگى حضرت موسى، زندگى حضرت ابراهیم و بعضى پیامبران دیگر را از مادرم - به این مناسبت - شنیدم.قرآن كه مىخواند، به این جا كه مىرسید، بنا مىكرد به شرح دادن.
بعضى از شعرهاى حافظ را كه الان هنوز یادم است - بعد از سنین نزدیك شصتسالگى - از شعرهایى است كه آن وقت از مادرم شنیدم، از جمله، این یك بیتیادم است:
سحر چون خسرو خاور علم در كوهستان زد به دست مرحمتیارم در امیدواران زد
دوش دیدم كه ملائك در میخانه زدند گل آدم بسرشتند و به پیمانه زدند
غرض، خانمى بود خیلى مهربان، خیلى فهمیده و فرزندانش را هم - البته مثل همهى مادران - دوست مىداشت و رعایت آنها را مىكرد.پدرم عالم دینى و ملاى بزرگى بود.برخلاف مادرم كه خیلى گیرا و حراف و خوش برخورد بود، پدرم مرد ساكت، آرام و كم حرف بود، كه این تاثیرات دوران طولانى طلبگى و تنهایى در گوشهى حجره بود.البته پدرم ترك زبان بود.ما اصلا تبریزى هستیم، یعنى پدرم اهل تبریز و خامنه است.مادرم فارس زبان بود، و ما به این ترتیب از بچگى، هم با زبان فارسى، هم با زبان تركى آشنا شدیم و محیط خانه، محیط خوبى بود.البته محیط شلوغى بود، منزل ما هم منزل كوچكى بود.شرایط زندگى، شرایط باز و راحتى نبود و طبعا اینها در وضع كار ما اثر مىگذاشت. (1)
خانواده در اسلام، اساس مستحكمى دارد كه مبناى تربیت و سعادت دنیا و آخرت فردى و اجتماعى است، چون یك فرزند كه در دامن پاك خانواده، تربیت درست و ایمانى شده است، موجب نجات یك ملت و بلكه فراتر از آن مىشود و بعكس، تربیت ناصالح و غیر دینى خانواده، موجبات انحراف یك ملت و فراتر از آن را فراهم مىآورد. مقام معظم رهبرى در دامن پاك چنان مادر و پدرى، تربیتیافتند و با ادامه این تربیت در حوزههاى علمیه، امروز ركن نظام اسلامى، یعنى ولى فقیه امت اسلامى هستند.ركنى كه منادى نجات همه انسانها از ظلمتها به نور است.
مقام معظم رهبرى، مبناى تربیت ایمانى و آشنایى با توحید خود را از خانواده مىدانند:
عرض كنم كه من از دورهى نوجوانى - یعنى همان دورانى كه تازه از دبستان بیرون آمده و طلبه شده بودم. - به دعا و توجه و اینها خیلى اهتمام مىورزیدم، اما این را كه چه تصورى از خدا داشتم، الان نمىتوانم چیزى به یاد بیاورم كه دربارهى خدا چگونه فكر مىكردم، كما این كه انسان دربارهى ذات مقدس پروردگار هم نباید خیلى فكر كند و راجع به ذات مقدس پروردگار، در فكر فرو برود.
وجود خداى متعال، یك وجود بدیهى و روشن و واضحى است كه همهى وجود یك انسان، به او گواهى مىدهد، یعنى اگر انسان دچار وسوسه نشود و خودش را در وسوسهها غرق نكند، ذهن انسان، دل و جان انسان به وجود خدا گواهى مىدهد.واقعا وجود خدا حتى به برهان و استدلال احتیاج ندارد، اگر چه برهان و استدلال زیادى هم در مورد وجود پروردگار هست.
آنچه كه آن وقتبراى من مطرح بود و عملا وجود داشت، این بود كه اهل دعا و ذكر و دعاهاى ماثور و اعمالى كه وارد شده بود، بودم.مثلا یادم است هنوز بالغ نبودم كه اعمال روز عرفه را به جا آوردم.اعمال آن روز، طولانى هم هست. - لابد آشنا هستید، خیلى از جوانان با آن اعمال آشنا هستند. - چند ساعت طول مىكشد.اعمال، از بعد از نماز ظهر و عصر شروع مىشود و اگر انسان بخواهد به همهى آن اعمال برسد، شاید تا نزدیك غروب - روزهاى نه چندان بلند - به طول مىانجامد.
آن وقت من یادم است كه با مادرم - چون مادرم هم خیلى اهل دعا و توجه و اعمال مستحبى و اینها بود. - مىرفتیم یك گوشهى حیاط كه سایه بود - منزل ما حیاط كوچكى داشت. - آن جا فرش پهن مىكردیم. - چون مستحب است كه زیر آسمان باشد. - هوا گرم بود، آن سالهایى كه الآن در ذهنم مانده، یا تابستان بود، یا شاید پاییز بود، روزها نسبتا بلند بود.در آن سایه مىنشستیم و ساعتهاى متمادى، اعمال روز عرفه را انجام مىدادیم.هم دعا داشت، هم ذكر و هم نماز.مادرم مىخواند، من و بعضى از برادر و خواهرها هم بودند، مىخواندیم.دورهى جوانى و نوجوانى من اینگونه بود، دورهى انس با معنویات و با دعا و اینها.
البته ماها آن وقت از یك امتیاز برخوردار بودیم كه اگر آن امتیاز، امروز در جوانى باشد، دعا و ذكر و نماز براى او شیرین خواهد بود و مطلقا خسته كننده نخواهد بود، و آن توجه به معانى است.ببینید، هر كسى كه از نماز خسته مىشود، یا معناى نماز را نمىداند، یا توجه نمىكند، و الا اگر كسى معناى نماز را بداند و به نماز هم توجه بكند، امكان ندارد از نماز خسته بشود، اصلا امكان ندارد. (2)
مقام معظم رهبرى، هنگامى كه با سؤال دوباره جوانان مبنى بر چگونگى شناختخود از خداوند مواجه مىشوند و مىبینند كه نوع انتظار جوانان، استدلالهاى علمى است، و گویا تنها از این دریچه است كه مىتوان به توحید و شناختخداوند رسید و به اعمال عبادى و ایمان قلبى كه از كودكى و در خانواده آغاز مىشود و دریچه مطمئن معرفت دینى است، توجه كمترى مىشود، دوباره تاكید مىكنند كه:
البته من به صورت ایمانى، از خانواده گرفتم و به صورت معرفتى، بعدها با فكر و با مطالعهى كتابهاى استدلالى، توانستم به معرفت استدلالى دست پیدا كنم.عزیزان من، مىتوانم به شما بگویم كه معرفت استدلالى لازم است، اما آن چیزى كه انسان را نجات مىدهد و به حركت وا مىدارد، همان معرفت ایمانى است، یعنى وقتى كه ابوذر مسلمان شد، پیامبر اسلام نرفته بود برهان نظم و برهان خلف و برهان علت اولى را براى او بیان كند و بگوید به این دلیل خدایى هست و خدا یكى است و این بتها خدا نیستند.نخیر، با آن بیان پر جاذبهى خودش، ایمانى را در دل ابوذر انداخته بود.
مىدانید، آن بیانى كه بر اثر نورانیت ایمان در دل انسان به وجود مىآید، حالا چه آن را پدر و مادر به انسان بدهند، چه یك بزرگتر دیگر، چه یك حادثه كه گاهى آن ایمان ناب را به انسان مىبخشد، كه آن براى انسان، خیلى بیشتر به كار مىآید، تا آن استدلالها، اگر چه آن استدلالها حتما لازم است، زیرا در آن ایمانى كه گفتم، ممكن است گاهى وسوسه بشود، بعضى بیایند و خدشه بكنند. انسان براى این كه خودش را از آن وسوسهها به جاى امنى برساند، به آن استدلال احتیاج دارد.
آن استدلال، مثل ستونى، مثل دیوارى است كه انسان به آن تكیه مىدهد و خیالش آسوده است كه جاى وسوسه و دغدغه نیست، یعنى كسى نمىتواند در انسان، تردید ایجاد كند.اما آن چیزى كه انسان را به كار مىآید، به حركت وادار مىكند و در میدانهاى زندگى كمك مىكند، همان اعتقادى است كه از ایمان، از محبت، از جاذبه و از شور و عشق، حاصل مىشود. (3)
مقام معظم رهبرى در چنین خانوادهاى، با توحید ناب و معرفت ایمانى آشنا شده، رشد یافته و آماده حضور در صحنههاى جدى زندگى و مبارزه شدند.وضعیت مادى خانواده ایشان چندان مناسب نبود، اما معنویت و طهارت همراه با قناعت عزتمندانه، زندگى شیرینى را براى آنان به وجود آورده بود.
كودكى آقا سید على مصادف با ایام جنگ جهانى دوم و اشغال ایران از سوى متفقین بود.با این كه مشهد در كرانه جنگ واقع بود و همه چیز نسبتبه شهرهاى دیگر كشور در آن ارزان و فراوان بود، با این حال، وضعیتخانوادگى ایشان طورى بود كه اغلب نان جو مىخوردند و بندرت نان گندم تهیه مىشد.آقا سید على شبهایى را به یاد دارند كه در منزل شام نداشتند و با پول خردى كه بعضى وقتها مادر بزرگشان مىداد، قدرى كشمش یا شیر مىخریدند و با نان مىخوردند. (4)
منزل پدرى كه آقا سید على در آن جا متولد شدند، خانهاى حدود 60- 70 مترى، در محله فقیرنشین مشهد بود كه فقط یك اتاق و یك زیرزمین داشت و هنگامى كه براى پدرشان میهمان مىآمد، همگى به زیرزمین مىرفتند تا در آن تنها اتاق، از میهمان پذیرایى شود.بعد، عدهاى از علاقهمندان پدرشان، زمین كوچكى را كه كنار این منزل بود، خریده و به آن اضافه كردند و منزل داراى سه اتاق شد.
اغلب مادر بزرگوارشان از لباسهاى كهنه پدر، برایشان لباس تهیه مىكرد كه غالبا داراى چند وصله بود. (5)
پىنوشتها:
1- گفت و شنود رهبر معظم انقلاب با گروهى از نوجوانان و جوانان 14/11/76.
2- پیشین.
3- پیشین.
4- روزنامه جمهورى اسلامى 20/5/64.
5- پیشین.
