چرا توبه کنیم؟

توبه وصل بعد از قطع

یكى از معارف روزه ، گرایش به توبه است كه در جاى جاى مناجات‌ها و ادعیه مربوط به ماه رمضان به چشم مى‌خورد از جمله ، در جوشن كبیر آمده است : یا من یقبل عند التائبین و یا یقبل التوبة عن عباده و یا من یحب التوابین و یا قابل التوبات و یا حبیب التوابین

یكى از عوامل ارتقاى روزه ، توبه و استغفار است . توبه عبارت است از وصل بعد از قطع ؛ قطعى كه رجوع در آن نمایان است . توبه هم به خدا نسبت داده شده است و هم بر انسان ، بر این اساس هم خدا تواب است و هم انسان ، ولى تفاوت آن دو از حیث ماهیت مصادیق است .

در مفردات راغب در باب توبه خلق آمده است :(1) دست كشیدن از گناه به گونه اى صحیح خدا پسند را توبه بشرى گویند؛ توبه ؛ یعنى بازگشت از گناه به سوى اطاعت و بازگشت از قطع رحمت به وصل رحمت راغب همچنین یادآور مى شود، هنگامى كه گفته مى شود خدا توبه كرد؛ یعنى، خدا كه فضل خود را دریغ داشته بود، دوباره شامل حال بنده كرد، ولى وقتى گفته مى شود انسان توبه كرد؛ یعنى انسان دست از گناه كشید و به سوى خدا بازگشت : تاب الله اى الیه بفضله ... رجع الیه عن المعصیة .(2)

اركان توبه

امیرالمومنین (ع ) در تعریف توبه فرمود(3) توبه عبارت است از: پشیمانى به قلب و طلب آمرزش گناهان با زبان و ترك گناه و معصیت با اعضا و جوارح و تصمیم بر اینكه مجددا مرتكب گناه نشود. توبه داراى اركانى است كه مهمترین آنها عبارت اند از:

4. جبران مافات

كسى كه تصمیم دارد توبه نماید، باید حق الناسها و حق الله را كه در ذمه اش بوده و ترك كرده ، جبران و ادا كند.

انگیزه هاى روى آوردن به توبه

1. توجه به اثرات مثبت توبه :

الف) توبه كننده ، محبوبیت خاصى در پیشگاه خدا دارد. پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) فرمود:(4)توبه كننده واقعى از گناه، مانند كسى است كه گناهى مرتكب نشده است .

ب) توبه باعث شستشوى دل است . پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) فرمود(5)توبه سبب طهارت و پاكى قلب مى شود و گناهان را از وجود توبه كنند مى زداید.

ج) توبه باعث جلب رحمت الهى مى گردد؛ پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: التوبة تستنزل الرحمة .(6)

د) توبه آدمى را از فشار وجدان اخلاقى مى رهاند.

2. توجه به آثار منفى گناهان :

الف) ترك توبه آفات و بلاها در پى دارد.

ب) توبه نكردن موجب سلب نعمت مى شود.

فرشتگان الهى كه بر اساس : تنزل الملائكة والروح ؛(قدر/ 4)در شب قدر تا صبح با همه كسانى كه به تسبیح و تهلیل و ذكر و دعا و راز و نیاز مشغولند، مصافحه مى كنند، جز با: شرابخواران ، گوشت خوك خوران ، قمار بازان ، قاطع رحم ، عاق والدین ، رشوه خواران ، سگ بازان ، ربا خواران و كینه توزان نسبت به مومنان .

آدم (ع ) پس از هبوط بر زمین به ابلیس گفت : چرا ما را فریفتى و از بهشت بیرون كردى ؟ پاسخ داد: مرا چه كسى به اینجا كشاند؟ حضرت آدم (ع ) جواب داد: عصیان .

شعبى متوفاى سال 427 در قصص الانبیاء مى نویسد: شیطان در كنار درخت به ناله و زارى پرداخت . آدم و حوا بدو گفتند چرا ناله مى كنى ؟ پاسخ داد: به حال شما و براى شما. آنان گفتند: چرا براى ما اشك مى ریزى ؟ ابلیس پاسخ داد: به خاطر آن كه شما از بهشت بیرون خواهید رفت . آنان گفتند: چه كنیم تا در بهشت جاودان بمانیم . ابلیس گفت : از این درخت بخورید؛ هل ادلكم على شجرة الخلد و ملك لا یبلى ؛ آدم و حوا در اثر وسوسه ابلیس از شجره اى كه از خوردن آن منع شده بودند، خوردند و سرانجام نعمت الهى از آنان سلب شد.

ج) ذلت و خوارى در صورت عدم بازگشت و توبه نكردن .

د) كیفر اخروى در صورت اصرار بر معصیت و گناه ترك توبه .

ه) كیفر دنیوى

تاثیر توبه

درباره چگونگى تاثیر توبه چند نظر وجود دارد:

الف توبه كیفر را ساقط مى كند. ب كیفر، به خاطر كثرت ثواب توبه ، ساقط مى شود. ج توبه ، خودش عبادت است و از روى تفضل به آن ثواب داده مى شود؛ ولى سقوط عقاب به خاطر عفو و كرم الهى است .(7)

به نظر ما ساقط شدن كیفر گناهان ، به وسیله توبه مى باشد، و خداوند متعال از باب تفضل و احسان ، توبه را وسیله اى جهت سقوط كیفر قرار داده است .

خواجه نصیرالدین طوسى در تجرید الاعتقاد مى نویسد: عقاب به وسیله خود توبه ساقط مى شود نه كثرت ثواب آن .(8)

امام صادق (ع ) فرمودند:(9)هر گاه آدمى گناه كند، در دلش نقطه سیاهى پدید مى آید، ولى اگر توبه كند محو مى شود.

توبه نصوح

توبه نصوح عبارت از توبه شكست ناپذیر است ؛ توبه اى كه دوام و ثبات داشته باشد.

امام باقر (ع ) فرمودند: وقتى بنده خدا توبه شكست ناپذیر مى كند، خداوند او را دوست مى دارد و در نتیجه ، در دنیا و آخرت گناهان او را مى پوشاند.

راوى پرسید خداوند چگونه پرده پوشى مى كند؟

امام (ع ) فرمودند: هر چه از گناهان كه دو فرشته موكل علیه او نوشته اند، از یادشان مى برد و به جوارح و اعضاى بدن او دستور مى دهد تا گناهان او را پنهان كنند و نادیده بگیرند و به مراكزى كه او در آنجا، مرتكب گناه شده است ، دستور مى دهد تا آن گناهان را پنهان نماید. او در این صورت در قیامت به گونه اى حضور مى یابد كه گناهى ندارد تا گواهانى علیه او گواهى دهند.(10)

مساله استدراج

اشاره شد كه كیفر در دنیا، به نوبه خود، زنگ بیدار باش است و در نوع خود، یكى از درهاى رحمت پروردگار مى باشد. بر این اساس نسبت به بعضى از افراد كه از لطف الهى بدورند، چه بسا كه این بانگ بیدار باش به صدا در نیاید و برخوردار بودن از نعمتهاى گوناگون و مختلف خداوند، موجب غفلت وى شود، تا آنكه ناگهان كیفر و عذاب سخت و غیر قابل علاج الهى ، نازل شود، و او را احاطه كند. پس وفور نعمتها را نمى توان نشانه سعادت دانست . و مى توان گفت ، كسى كه به گناه دست مى یازد ولى نعمتهاى الهى از هر درى به سوى او مى بارد او دچار استدراج مى باشد.

پی نوشت ها:

1. تزكیة النفس ، ج 1، بخش توبه .

2. راغب ، مفردات ، ماده نوب .

3. غررالحكم : شماره 2072.

4. كنزالعمال : حدیث 10174.

5. غررالحكم ، شماره 1355.

6. مستدرك الوسائل : ج 12، ص 129، ح 13707.

7. شرح الاصول الخمسه ، ص 790؛ شرح المقاصد، ج 5، صص 166 و 167.

8. كشف المراد، ص 451.

9. اصول كافى ، مترجم ، ج 3، ص 373 ح 13.

10. اصول كافى ، ج 3، ص 373.

منبع:

صفاى باطن در پرتو رمضان

سید محمد شفیعى