تبیان، دستیار زندگی
انجام حیله‌ای نه برای سود و بهره بردن بلکه برای این که ارزش واقعی مثل بهمثل را یکسان کند؛ نظیر معامله سکّه‌ای با سکّه‌ی دیگر گرچه از نظر وزن مساوی ولی ازنظر قیمت یکی گران‌تر از دیگری است و شخص سکّه‌ی گران‌تر را با چیز کم‌ارزشی میفروشدبه سکّه‌ی ارزان‌تر
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

کلاه شرعی در مساله ربا

شیطان

از گناهان بزرگ در اسلام رباخواری است که قرآن شریف آن را جنگ با خداوند متعال و رسولش میداند:

« فَاِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَربْ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِه»و اگر (از ربا) پرهیز نکنید، بدانید به جنگ با خدا و فرستاده‌ی او برخاسته‌اید.

و آن اقسامی دارد:

الف) قرض با بهره، گرچه آن بهره بسیار کم یا شرطی از شروط باشد؛ و هر چه درباره‌ی این قسم از نظر قرآن و روایات مذمت شده است، درباره‌ی قرض بدون بهره که به آن «قرض الحسنه» می‌گویند، سفارش شده است و قرآن شریف آن را قرض به خدای متعال میداند:

« مَنْ ذَا الَّذی یقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً فَیضاعِفَهُ لَهُ وَ لَهُ أَجْرٌ کَریم»2

کیست آن کس که به خدا وامی نیکو دهد تا نتیجه اش را برای وی دو چندان گرداند و او را پاداشی خوش باشد؟

ب) قرض مثل به مثل با زیادتر یا خرید و فروش مثل به مثل با زیادتر؛ نظیر این که یک سکّه‌ی طلا قرض دهد به یک سکّه‌ی طلا و هزارتومان، و یا بفروشد سکّه‌ای را به سکّه‌ای با هزار تومان. و این قسم نیز در روایات ما ربا و حرام است گرچه واقعاً و به حسب ارزش، سودی و بهره‌ای نباشد.

ج) بهره و سود بردن به واسطه‌ی حیله‌ی شرعی؛ نظیر این که یک میلیون قرض الحسنه دهد ولی چیز کم ارزشی را بفروشد به یک صد هزار تومان. این قسم نیز حرام است و این همان تقلّب در قانون است که قرآن شریف آن را استهزا به آیات الهی میداند.

د) انجام حیله‌ای نه برای سود و بهره بردن بلکه برای این که ارزش واقعی مثل به مثل را یکسان کند؛ نظیر معامله سکّه‌ای با سکّه‌ی دیگر گرچه از نظر وزن مساوی ولی از نظر قیمت یکی گران‌تر از دیگری است و شخص سکّه‌ی گران‌تر را با چیز کم‌ارزشی میفروشد به سکّه‌ی ارزان‌تر با پولی که سکّه‌ی ارزان‌تر را مساوی با سکّه‌ی گران‌تر کند، و یا سکّه‌ی گران‌تر را میفروشد به همان سکّه‌ی ارزان‌تر یا قرض میدهد به همان ارزان‌تر، ولی چیز کم‌ارزشی را می فروشد به قیمتی که تفاوت آن‌ها را جبران نماید. و این قسم همان حیله‌ای است که گفته اند: چه خوب است از حرام به حلال فرار کردن.

113. ربا دادن نظیر ربا خوردن حرام است و باید دانست مالی که در آن ربا باشد یا برای آن ربا داده شده باشد، برکت ندارد و قرآن می‌فرماید که آن مال نابود میشود.

و اگر (از ربا) پرهیز نکنید، بدانید به جنگ با خدا و فرستاده‌ی او برخاسته‌اید

«یمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ یرْبِی الصَّدَقات»خداوند از برکت ربا می کاهد و بر صدقات می‌افزاید.

خروج ربا از نظام اقتصادی با حذف بهره امكان پذیر است

114. اگر مصلحتی که مقدم بر مفسده‌ی ربا دادن باشد پیش بیاید، ربا دادن جایز است؛ نظیر این که آبروی او در مخاطره باشد؛ در این صورت میتواند برای حفظ آبرو قرض ربوی بگیرد. ولی مصلحتی که مقدم بر مفسده‌ی رباگرفتن باشد که بتواند ربا بگیرد، بسیار کم است؛ نظیر این که اگر ربا نگیرد، از گرسنگی می‌میرد (اکل در مخمصه). بنابراین بعضی از موارد ربا دادن جایز است؛ ولی موردی که ربا خوردن جایز باشد، یا نیست و یا بسیار نادر است.

115. در حرمت ربا فرقی نیست که ربا دهنده راضی باشد یا نه، بلکه اگر برای ربا دهنده سود کلانی هم داشته، باز ربا دادن و ربا گرفتن حرام است. و همچنین فرقی نیست که با هم بیگانه باشند یا خویش؛ بنابراین پدر و مادر از فرزند و بالعکس، و زن و شوهر از یکدیگر، و دو برادر از یکدیگر، و دو خواهر از یکدیگر، و خواهر و برادر از یکدیگر و مانند این‌ها نمیتوانند ربا بگیرند؛ ولی رباگرفتن مسلمان از کافر مانعی ندارد.

116. مستحب است کسی که قرض الحسنه می‌گیرد، چیزی به قرض دهنده بدهد و فرقی نیست که قرض دهنده از اول بداند که قرض‌گیرنده به او چیزی میدهد یا نداند. و همین مقدار که قرض دهنده خود را بیش از آن چه قرض داده است، بستانکار نداند، میتواند از قرض گیرنده چیزی بگیرد.

کیست آن کس که به خدا وامی نیکو دهد تا نتیجه اش را برای وی دو چندان گرداند و او را پاداشی خوش باشد؟

117. توبه از ربا دادن پشیمانی از گذشته و ترک آن کار زشت و استغفار و انابه به درگاه حق تعالی است. و در توبه از ربا خوردن علاوه بر این امور باید آن چه را ربا خورده است، پس دهد؛ بلکه اگر ربا خور بمیرد، آن چه از طریق ربا گرفته است به ورثه منتقل نمیشود؛ و اگر مفلس بود، توبه‌ی او گرچه قبول است ولی باید تحصیل رضایت از ربا دهندگان کند و اگر ممکن نباشد باید تصمیم داشته باشد که در اول زمان ممکن آن را رد کند؛ و اگر از دنیا برود، امید است خداوند رئوف بستانکاران را در قیامت راضی کند و ربا گیرنده مورد عفو و رحمت خدای تعالی واقع شود.

118. اگر از روی نسیان و غفلت ربا خورد، گرچه گناه نکرده است ولی باید بعد از توجه آن چه را گرفته است، به ربا دهنده رد کند؛ ولی اگر از روی جهل بود (چه جهل قصوری یا تقصیری و چه جهل به حکم یا به موضوع بود)، بعد از علم لازم نیست آن چه را ربا خورده است، رد کند و از آن به بعد باید اطراف آن کار زشت که دنیا و آخرت ربا گیرنده و ربادهنده را تباه میکند، نگردد.

بخش احکام اسلامی تبیان


پی‌نوشت‌ها:

1. بقره/289

2. بقره/245

3. بقره/276

برگرفته از بیانات آیت الله مظاهری

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.