اسلام همان طور که حقّ حیات برای انسان ‌ها را محترم شمرده و تعدّی به آن را جایز ندانسته، حقّ حیات پرندگان را نیز محترم شمرده و از کشتن بی ‌هدف آنها نهی‌کرده است. [مجلهٔ فقه اهل بیت (علیهم السلام)، ج 48، ص 170. با اندکی تصرف]

پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) کشتن موجود دارای روح، غیر از موذی، را نهی کرد. [کنزالعمال، ج 15، ص 39، روایت 39981] و فرمود: هر کس گنجشکی را به ناحق بکشد، خداوند در روز قیامت از او بازخواست می‌ کند. [نهج الفصاحه، ترجمهٔ ابوالقاسم پاینده، ص 751، ح2918] 

نشانه‌ های حرام یا حلال گوشت بودن پرندگان

نشانه ‌های پرندگان حرام گوشت عبارتند از:
۱. چنگال دارند، مثل عقاب و شاهین حرام گوشت ‌اند؛[توضیح المسال مراجع و آیت الله وحید]

۲. پرندگانی که در حال پرواز، بال زدن آنان کمتر از صاف نگه داشتن آنهاست. [آیت الله فاضل آیت الله سبحانی، آیت الله مکارم] مثل خفاش، حرام گوشت ‌اند.

نشانه‌های پرندگان حلال گوشت عبارت است از:

1. پرندگانی که چنگال ندارند،[همان] حلال گوشت اند؛ 

2. پرندگانی که بال زدن آنان بیشتر از صاف نگه داشتن آنهاست، حلال گوشت ‌اند؛ [آیت الله فاضل، آیت الله مکارم، آیت الله شبیری زنجانی]

3. پرندگانی که «چینه دان» یا «سنگ دان» یا «تیغه پشت پا» دارند حلال گوشت اند.

اگر پرنده‌ای تنها یکی از این سه مورد را داشت پرنده‌ای حلال گوشت است و اگر به کلی فاقد این سه بود حرام گوشت خواهد بود.

بنابر این اگر پرنده‌ای که معلوم نیست بال زدنش بیشتر از صاف نگه داشتن بالش است یا کمتر، اگر چینه ‌دان یا سنگ‌ دان یا خارپشت پا (انگشت جدایی مانند شَست انسان، مثل خروس) داشته باشد، حلال‌ اند. [آیت الله سیستانی، آیت الله زنجانی، سبحانی، آیت الله وحید] 

نکات قابل توجه

1. در بحث حرمت و حلیت و نیز استفاده از نشانه های تشخیص، فرقی بین پرندگان خشکی و دریایی وجود ندارد. با اینکه پرندگان دریایی ماهی خوار هستند اما این تاثیری در حلیت و یا حرمت گوشت آنها ندارد. 

2. این علامت ها در صورتی کارایی دارند که در نقل معتبری (آیه و روایتی معتبر) به حلیت و یا حرمت پرنده‌ای تصریح نشده باشد که اگر چنین تصریحی وجود داشت دیگر توجه ای به آن نشانه ها نمی شود. مانند طاووس که در روایات به حرام بودن گوشت آن تصریح شده است. امام رضا علیه السلام فرمود: «الطَّاوُوسُ لَا یَحِلُّ أَكْلُهُ» خوردن گوشت طاووس حلال نیست. [وسائل الشیعة 24/106] البته پرستو این علائم را دارا می باشد ولی حلال گوشت است.

3. تخم هر پرنده‌ای تابع همان پرنده است پس اگر پرنده‌ای مانند اردک حلال گوشت بود؛ خوردن تخم آن هم حلال است و اگر مانند کلاغ حرام گوشت بود خوردن تخم آن نیز حرام است.

راههای کشتن شرعی پرندگان حلال گوشت

- در دست انسان کشته شود

چنین پرنده‌ای را باید همانند گوسفند رو به قبله کرد و با گفتن نام خدا سر برید (تمام احکام سر بریدن حیوان در مورد این پرنده اجرا می شود)

- از طریق شکار کشته شود

شکار پرنده باید دارای یک انگیزه معقول و الهی، مثل تأمین معاش زندگی باشد که در جهت تهیه غذا و یا فروش آن باشد.پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) نهی کرده از اینکه حیوانی برای غیر خوردن، ذبح شود.[بحار الانوار،ج61، ص 8]

در صورتی که شکار برای نیاز زندگی یا برای کسب و کار باشد و طبق مقررات شرعی هم صورت گیرد از نظر شرعی جایز و خوردن گوشت آن حیوان نیز حلال خواهد بود اما اگر شکار کردن به قصد تفریح و خوشگذرانی باشد هر چند در نهایت گوشت آن شکار را مصرف نمایند اما چنین کاری از نظر اسلام حرام است. چون این کار حرام است پس اگر کسی به این نیت به مسافرت برود سفر او سفر حرام است و در چنین سفری نماز را باید کامل بخواند و روزه هم باید بگیرد. 

گاه پرنده را با مجروح کردن بدنش به گونه ای که خون از بدنش خارج شود شکار می کنند. برای حلال ماندن گوشت این پرنده شرایطی برای شکار وجود دارد که باید رعایت شود مانند:

- گفتن نام خدا هنگام پرتاب تیر یا آن وسیله شکاری- همه مراجع تیز بودن نوک آن تیر یا وسیله را هم شرط می دانند- مسلمان بودن شکارچی و نیز اگر شکار هنوز زنده است در ذبح آن کوتاهی ننمایند.

• اگر شکارچی مسلمان نباشد؛ یا هنگام تیراندازی نام خدا برده نشود؛ یا با وسیله ای کشته شود که خون از بدنش خارج نشود و یا در صورت زنده ماندن شکار سر او به روش شرعی بریده نشود؛ آن پرنده در حکم مردار بوده و خوردن گوشتش حرام خواهد بود.

شکار با سنگ

شیوه دیگر صید پرندگان، پرتاپ سنگ به وسیله دست یا کمان(تیرکمان) است. حکم شکار با سنگ، همان حکم شکار با دام است که اگر به صورت زنده شکار شوند، حلال‌اند.

مسأله:

اگر به وسیله دام یا چوب و سنگ و مانند آن حیوانی را شکار کنند، حرام است؛ مگر این که موقعی به حیوان برسند که هنوز زنده باشد و آن را مطابق آداب شرع سر ببرند.[آیت الله مکارم و آیت الله فاضل] 

شکار با تفنگ و سگ

تعدادی از شکارچیان هنگام شکار با اسلحه، از سگ‌های شکاری برای پیدا کردن پرنده‌ای که تیر خورده، استفاده می‌کنند. بنابر این اگر سگ شکاری، پرنده صید شده‌ای را که در اثر اصابت تیر مُرده، پیدا کند و بیاورد، اگرچه حلال است اما تنها باید آن قسمت از بدن پرنده را که سگ شکاری به دهان گرفته، با آب پاک شسته و طهارت دهند. [توضیح المسائل مراجع، ج1] و در صورتی که پرنده صید شده، زنده باشد و قبل از ذبح شرعی به خاطر ترس از سگ و یا گاز گرفتن آن بمیرد، خوردنش حرام است.[آیت الله خامنه ای و آیت الله شبیری زنجانی]

منابع:

سایت ویکی معروف

سایت حوزه

توضیح المسائل مراجع، ج1

استفائات مراجع عظام تقلید از جمله مقام معظم رهبری و نیز آیات عظام مکارم شیرازی و سیستانی و  شبیری زنجانی ، وحید خراسانی، سبحانی، فاضل