خمس فقط یک بار واجب است!

چرا مالی که خمس آن یک بار داده شده، خمس ندارد، ولی زکات طلا و نقره هر سال باید پرداخت شود؟

نظر مشهور فقها بر این است که مالی که خمس آن داده شده است دیگر هرچه سال بر آن بگذرد مشمول خمس نمی شود. مشابه این حکم در زکات غلات اربعه هم در نظر گرفته شده است. لیکن در مورد زکات نقدین نظر مشهور بر خلاف این است و مادامی که مقدار طلا و نقره از نصاب بیشتر باشد باید زکات آن هر سال پرداخت گردد. علت این تفاوت چیست؟ آیا دلیل عقلی برای آن وجود دارد یا از روایات این طور برداشت می شود؟

همانطور که در سؤال آمده است، مراجع تقلید درباره زکات طلا و نقره (که طور سکه رایج باشد)، می گویند:
« کسى که طلا یا نقره او به انداز نصاب است، اگر چه زکات  آن را داده باشد، تا وقتى از نصاب اوّل کم نشده، همه ساله باید زکات آن را بدهد. »

خاطر نشان می شود، اینگونه احکام عبادی، دارای ادله نقلی بوده و برگرفته از روایات معصومین علیه الاسلام است و نباید لزوماً به دنبال مستند عقلی و عرفی برای آن بود. البته شاید بتوان گفت که شاید این حکم، افراد متمکن جامعه را به سمتی هدایت کند که به جای ذخیره سازی و راکد نگه داشتن پول نقد و رایج کشور ٓ که هرساله زکات دارد ٓ به فعالیتهای سالم اقتصادی بپردازند.
با این وجود، درباره این فتوا نیز حدیثی با سند صحیح در کتاب کافی به شرح ذیل وجود دارد:
جناب علی بن یقطین می گوید از امام کاظم علیه الاسلام درباره مالی (درهم و دینار) که با آن کاری صورت نگرفته و تبدیل [خرید و فروش] نشده است، سؤال کردم؟ امام علیه الاسلام فرمودند: باید زکات آن را همه ساله پرداخت کرد، مگر اینکه کم شده باشد [از نصاب افتاده باشد].« عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ عَنْ أَخِیهِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنِ الْمَالِ الَّذِی لَا یُعْمَلُ بِهِ وَ لَا یُقَلَّبُ قَالَ یَلْزَمُهُ الزَّکَاةُ فِی کُلِّ سَنَةٍ إِلَّا أَنْ یُسْبَکَ.»؛کلینى، ابو جعفر، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 3، ص 518، ح 5، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چهارم، 1407 ه ٍ ق؛ حرّ عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج 9، ص 166، ح 11751، مؤسسه آل البیت، قم، اول، 1409 ه ٍ ق.

خمس در روایات

در دو کتاب وسایل الشیعه و مستدرک الوسائل حدود ۱۱۰ حدیث درباره موارد وجوب خمس و مصرف آن نقل شده است. از جمله آثاری که برای خمس در روایات بیان شده می توان به این موارد اشاره کرد:

1-نسل پاک 2-تقویت دین 3-   یاری اهل بیت   4-پاکی مال 5-  حفظ آبرو در برابر تهدید مخالفان 6-   فقر زدائی از فرزندان اهل بیت   7-کفّاره گناهان و ذخیره قیامت  8- ضمانت بهشت9-دعای امام 10-  کلید رزق

چند نکته در احکام خمس:

کسی که شغل ندارد، اگر اتفاقاً معامله ای کند و سودی ببرد - بعد از آنکه یک سال از وقتی که فایده برده، بگذرد - باید خمس مقداری را که از خرج سالش زیاد آمده بدهد.

درباره خمس بعضی از درآمدها (مانند: هدیه، جایزه بانکی و...) میان مراجع تقلید اختلاف نظر است.
 چنانچه در هزینه سالانه خود زیاده روی کرده باشد خمس آن بخش را نیز باید بپردازد.
 اگر شک داریم میزبان ما خمس می پردازد یا نه، جستجو و کنکاش ممنوع بوده و خوردن غذای او اشکال ندارد.

معرفی کتاب:

کتابی ۹۰ صفحه ای با عنوان «آسان ترین شیوه محاسبه خمس» در قطع جیبی به زبانی ساده اموالی که خمس به آنها تعلق می گیرد را بیان می کند. این کتاب مطابق با فتاوای آیات عظام امام خمینی، اراکی، بهجت، تبریزی، خویی، خامنه ای، زنجانی، سیستانی، صافی، فاضل، گلپایگانی، مکارم، وحید خراسانی و نوری همدانی نگاشته شده است.

منابع: