حکم روزه، برای مریضی که روزه برایش ضرر دارد

روزه و قناعت

اسلام برخلاف مکاتب مادی شرق و غرب، دنیا و نعمت‏های مادی آن را وسیله‏ای برای تکامل معنوی و رسیدن به سعادت جاوید می‏داند و به همین دلیل فرهنگ اسلام فرهنگ لذت‏جویی و مصرف نیست بلکه فرهنگ قناعت و ایثار است. در روش‏های مادی تن آدمی و خور و خواب آن اصالت دارد و حرص و آز برای برخورداری بیشتر گریبانگیر افراد است و در اسلام اصالت با معنویت انسان است و قناعت و ایثار و فداکاری از راههای وصول به مراتب بلند انسانیت محسوب می‏شود.

روزه روح و باطن انسان را از خواهش‏های ناشایسته پاک می‏گرداند و صیقل می‏دهد و صفای باطن می‏آورد زیرا وقتی شکم انسان از غذاها خالی شد. پرهیزگاری، امانت‏داری، صداقت و خلاصه انسانیت او تقویت‏شده و نور ایمان در قلب او تجلی می‏کند.

روزه، فریضه‏ای است که مسلمانان را از غرق شدن در مادی‏گرایی و حرص و آز برای لذت‏های مادی و مسابقه برای مصرف و تن‏پروری می‏رهاند و به او می‏آموزد که به فکر دیگران باشد و بر خواهش‏های جسمانی خویش مسلط گردد و به مصرف به مقدار نیاز قناعت ورزد و از اسراف و تبذیر بپرهیزد. روزه به مسلمانان می‏آموزد که با کم هم می‏توان زیست و حرص و طمع فقط غرق شدن در مادیات و انحراف از معنویات است و برای زیستن لازم نیست که با همه وجود به تن و لذت‏های آن پرداخت.

با این مقدمه کوتاه که در مورد روزه و قناعت بیان کردیم به طرح چند پرسش و پاسخ در مورد روزه و روزه داری می پردازیم:

بر طبق فتوای مراجع تقلید و علمای اسلام، روزه گرفتن بر مریضی که روزه برای او ضرر قابل توجهى‏ دارد واجب نیست. (توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج ‏1، ص 966، مسأله 1743)

قرآن در این باره می فرماید: "هر کس از شما بیمار یا مسافر باشد تعدادى از روزهاى دیگر را (روزه بدارد)"  (بقره، 184)

اما باید توجه داشت که مریضی که مرضش چند سال طول می کشد، بعد از آن که خوب شد، برای سالهای که روزه نگرفته باید یک مد طعام ( گندم یا جو و مانند اینها) که تقریبا ده سیر است به فقرا بدهد. (توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج ‏1، مسأله 1707)

بله اگر انسان مرضى دارد که زیاد تشنه مى‏شود و نمى‏تواند تشنگى را تحمل کند یا براى او مشقت دارد، روزه بر او واجب نیست، و در صورتى که روزه گرفتن برای او امکان نداشته باشد، لازم نیست براى هر روز یک مد طعام بدهد، اما در صورتی که امکان دارد ولی همراه با سختی و مشقت است، دادن کفاره لازم است. (نجاة العباد (للإمام الخمینی)، ص: 168)

بعبارت دیگر؛ اگر انسان مرضى دارد که زیاد تشنه مى‏شود و نمى‏تواند تشنگى را تحمل کند، یا براى او مشقت دارد، روزه بر او واجب نیست. (آیة الله بهجت ره: ولى اگر تا رمضان بعد بتواند روزه بگیرد واجب است قضاى آن را بگیرد و در صورت عدم توانائى واجب است براى هر روز یک مد طعام از گندم و جو و مانند اینها صدقه دهد. آیة الله سیستانى: ولى در صورت دوّم باید براى هر روز یک مُد طعام به فقیر بدهد و چنانچه بعد بتواند روزه بگیرد، واجب نیست قضا نماید.)

ولى در صورت دوم (آیات عظام گلپایگانى، صافى: و بلکه در صورت اول هم بنا بر احتیاط لازم ..) باید براى هر روز یک مد گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد. (آیات عظام : خوئى، تبریزى، زنجانى، فاضل لنکرانی: باید براى هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد... .)

و احتیاط واجب (آیات عظام: خوئى، گلپایگانى، تبریزى، زنجانى، فاضل، صافى: احتیاط مستحب... .) آن است که بیشتر از مقدارى که ناچار است آب نیاشامد و چنانچه بعد بتواند روزه بگیرد، بنا بر احتیاط واجب باید روزه‏هایى را که نگرفته قضا نماید. (آیة الله مکارم شیرازی: مسأله روزه بر کسانى که مبتلا به بیمارى استسقاء هستند، یعنى زیاد تشنه مى‏شوند و توانایى روزه گرفتن را ندارند و یا براى آنها بسیار مشکل است، واجب نیست ولى باید براى هر روز یک مد طعام کفاره بدهند و بهتر است که بیش از مقدار ضرورت آب نیاشامند و اگر بعداً بتوانند قضا کنند احتیاط واجب قضا کردن است. توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج‏1، ص: 957، مسأله 1727)

جواب: اشکال ندارد، لکن اگر دندان تر است آب اضافی آن را از دهان بیرون بریزند. (جامع المسائل آیه الله فاضل لنکرانی ره، ج1، ص 148، س 544)

جواب: اگر قطرات آب به حلق نرسد و همه آب را بیرون بریزد اشکال ندارد. (توضیح المسائل 12 مرجع، ج 1، ص 979، م 1690)

جواب: اگر آب مسواک به حلق نرسد و بتوانید پس از مسواک هم، آبهای خارجی را از دهان بیرون بریزید اشکال ندارد. (توضیح المسائل 12 مرجع، ج 1، ص 926، م 1573)

فرآوری: آمنه اسفندیاری  

بخش احکام اسلامی تبیان

منابع:

سایت حوزه

مجله ـ پیام زن ـ شهریور 1388 - شماره 210

سایت اسلام کوئیست

توضیح المسائل (محشى - امام خمینى)؛ ج‌1

توضیح المسائل 12 مرجع، ج1

سایت اندیشه قم