مستند فقهی وجوب پوشش بانوان در نماز

اگر سر خود را سهواً مقدار كمی از قبله برگردانید نماز باطل نمی‌شود ولی اگر سر را به طرف راست یا چپ قبله برگردانید احتیاط واجب آن است كه نماز را دوباره بخوانید.

یکی از احکام فقهی دین اسلام، سَتر(پوشش) است. پوشش در اسلام مخصوص زنان نبوده و مردان نیز پوشش اسلامی خاص خود را دارند.[1] یکی از احکام ستر و پوشش، پوشش در حال نماز است. شاید بتوان حکمت آن‌را این‌گونه بیان کرد که انسان‌ها وقتی در مقابل خداوند قرار می‌گیرند، اگر چه هیچ نامحرمی هم نباشد و یا در مکانی به تنهایی مشغول اقامه نماز هستند، ولی وقار و شخصیت یک مسلمان اقتضا دارد تا در محضر الهی با نهایت حیا و احترام حاضر شود، شاید هم با استفاده از وجوب پوشش در حال نماز بتوان چنین نتیجه گرفت که فایده پوشش در مرحله اول حفظ همین شخصیت و وقار باشد و در مرحله دوم پوششی در مقابل نامحرمان!
دلائل مربوط به حجاب زن از دو منظر قابل بررسی است؛ اول: دلائل حجاب زن در غیر نماز، دوم: دلائل حجاب زن در نماز. قسمت اول به تنهایی بحث مفصلی را می‌طلبد که مورد این سوال نیست،[2] اما درباره قسمت دوم به‌طور ویژه دلائلی استناد شده است:
1. اجماع و اتفاق مسلمانان: همه فرقه‌های اسلامی اتفاق نظر دارند که در دین اسلام؛ زن باید در هنگام نماز؛ پوشش خاصی داشته باشد.[3]
 2. روایات: روایاتی در این باب وارد شده که به تبیین لباس زن در هنگام نماز پرداخته است. در این روایات که به برخی از آنها اشاره می‌شود؛ احیاناً برای زن در این حالت، دو یا سه لباس شمرده‌اند که با توجه به نوع پوششی که لباس‌ها ایجاد می‌کنند، می‌توان نتیجه گرفت که، پوشش زن در حال نماز همان چیزی است که فقها از قدیم تا کنون به آن فتوا می‌دهند.
از جمله این روایات؛[4] روایاتی است که در کتاب کافی آمده است:
الف. امام باقر(ع) درباره لباس زن در نماز فرمود: «زن، در دِرع و مقنعه باید نماز بخواند، البته به شرطی که درع، نازک نباشد».[5]
درع در اصطلاح فقهی به پیراهن زن گفته می‌شود که نیم تنه بالا را می‌پوشاند که دو آستین هم دارد.[6]
مقنعه: همان «خِمار» است و خمار آن چیزی است که زن به وسیله آن، سر و موی خود را می‌پوشاند.[7] و خداوند در آیه‌ای که می‌آید، به زنان امر کرد تا خمار (مقنعه) را پشت سر نبندند، بلکه آن‌را طوری استفاده کنند که زیر گلو و روی سینه‌هایشان را نیز بگیرد.
خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «و به زنان با ایمان بگو چشم‌هاى خود را (از نگاه هوس‌آلود) فروگیرند، و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را -جز آن مقدار که نمایان است- آشکار ننمایند و (اطراف) روسرى‏(مقنعه)هاى خود را بر سینه خود افکنند (تا گردن و سینه آن پوشانده شود)، و زینت خود را آشکار نسازند مگر براى شوهرانشان، یا پدرانشان، یا پدر شوهرانشان، یا پسرانشان، یا پسران همسرانشان، یا برادرانشان، یا پسران برادرانشان، یا پسران خواهرانشان، یا زنان هم‏کیش‌شان ...».[8]، [9]
ب. ابن ابی یعفور از امام صادق(ع) نقل می‌کند: «زن در سه لباس نماز بگذارد: ازار(لنگ)، درع(پیراهن) و خمار(مقنعه) و اشکالی ندارد اگر خمار را مقنعه کند(یعنی دور سر و گردن بپیچد) و اگر این سه لباس را نداشت می‌تواند با دو لباس هم نماز را اقامه کند به این ترتیب که یکی را ازار (مانند دامن) کند و (پایین تنه را بپوشاند) و دیگری را مقنعه کند (و سر و بالا تنه را بپوشاند)». گفتم: اگر فقط درع و ملحفه‌ای داشته و مقنعه ندارد[تکلیف چیست]؟ امام(ع) فرمود: «اشکالی ندارد؛ از ملحفه[10] به عنوان مقنعه می‌تواند استفاده کند و اگر کفاف نکرد(یعنی با مقنعه درست کردن نتوانست پایین تنه را بپوشاند) از جهت طول؛ آن ملحفه را استفاده کند(تا هم سر پوشیده شود و هم پایین تنه)».[11]
ج. زراره از امام باقر(ع) پرسید: کمترین لباسی که زن می‌تواند در آن نماز بخواند چیست؟ امام باقر(علیه السلام) فرمود: «دِرع (پیراهن) و ملحفه؛ به طوری که از روی سر می‌اندازد تا تمام بدن را فرا گیرد».[12]
این چند روایت درباره وجوب پوشش زن؛ نشان دهنده وجود پوشش خاصی برای زنان در حال نماز است.

آیة الله خامنه ای(دام ظلّه):

الف و ب: در فرض سوال در هر دو مورد پوشش مذکور کافی و نماز محکوم به صحّت است.

آیة الله سیستانی(دام ظلّه):

الف) بنابر احتیاط واجب کفایت نمی کند. (استفتائات موجود در واحد پاسخ به سوالات جامعة الزهراء قم)
ب) زن باید در موقع نماز تمام بدن حتی سر و موی خود را بپوشاند و بنابر احتیاط واجب از خودش نیز بپوشاند، پس اگر چادر را طوری بپوشد که خودش بدنش را ببیند، اشکال دارد.

آیة الله شبیری زنجانی(دام ظلّه):

الف) نماز وی صحیح است.
ب) نماز وی صحیح است.

آیة الله صافی گلپایگانی(دام ظلّه):

الف) اگر در حال رکوع، پوشش کامل نباشد یعنی مقداری که در حال قیام باید پوشیده باشد در حال رکوع رعایت نشود، نماز باطل است. والله العالم
ب) اگر منظور این است که پوشش زن نسبت به دست و بازو و... بدن کامل است بطوری که اگر کسی نگاه کند جائی از بدن او پیدا نیست لکن مثلاً پیراهن آستین کوتاه پوشیده و روی بدن چادر پوشیده و در چنین وضعیتّی اگر خودش از زیر چادر نگاه کند چون پیراهن آستین کوتاه پوشیده قسمتی از دست خود را می بیند، این اشکال ندارد.

آیة الله مکارم شیرازی(دام ظلّه):

الف) اشکالی ندارد.
ب) احتیاط آنست طوری بپوشاند که خودش نبیند.

آیة الله نوری همدانی(دام ظلّه):

الف) در فرض سوال نمازش باطل است.
ب) در فرض سوال، نمازش اشکال ندارد چون معیار، پوشش نسبت به غیر است.

پی نوشت:
[1]. سایت اسلام کوئیست «فلسفه حجاب زنان»، سوال 825؛ «محدودیت زنان»، سوال 416؛ «حجاب مردان در میادین ورزشی»، سوال 11197.
[2]. سایت اسلام کوئیست ر.ک: «حجاب در اسلام»، سوال 431؛ «محدودۀ حجاب زن»، سوال 495؛ «قانون حجاب و دلایل اجبار در اجرای آن»، سوال 1174.
[3]. بروجردی، حسین، تقریر بحث السید البروجردی، مقرر: اشتهاردی، شیخ علی پناه، ج 1، ص 67
[4]. فقها به این روایات در باب پوشش زن در نماز، استناد کرده‌اند. ر.ک: تقریر بحث السید البروجردی، ج 1، ص 67.
[5]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 3، ص 394
[6]. «ثوب تجوب المرأة وسطه و تجعل له یدین، و تخیط فرجیه»؛ محمود عبدالرحمان، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة‌، ج 2، ص 79
[7] . همان، ج 2، ص 54.
[8] . نور، 31.
[9]. بر گرفته: «تفسیر آیه های 30 و31 سورۀ نور»، سوال 4020.
[10]. در کلام عرب، ملحفه در ردیف جلباب و شوذر است که شوذر همان معرب چادر است که اصل و ریشه آن فارسی بوده و در عربی به شوذر تغییر یافته است. بنابراین، ملحفه؛ پارچه بزرگ و سرتاسری است که همچون چادر می‌تواند سر و تمام بدن را بپوشاند.
[11]. الکافی، ج 3، ص 395 – 396.
[12]. شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج 2، ص 217

مطالب مرتبط:

احکام نماز جماعت

ثواب نماز جماعت

مکروهات نماز جماعت