با کسی که درآمدش حرام است، معامله کنیم؟

احکام معامله از جمله بحثهای مهم فقه اسلامی است چرا که با حلال و حرام در آمدهای مردم سروکار دارد و از این بابت بسیار مبحث مهمی است. ما در این مقاله دو سوال در این مورد را مطرح میکنیم:

در فرض سۆال، معامله با چنین شخصی جایز نیست. ولی در صورتی‌که این فرد درآمدهای حلالی هم دارد، و نمی‌دانید آنچه در اختیار شما قرار داده از اموال حرام است یا حلال، معامله با او اشکال ندارد و تصرف در آن برای شما جایز است.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سۆال، چنین است:

حضرت آیة الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی)

اگر معامله از موارد اعانه بر اثم و گناه نباشد و یقین به وجود حرام در آنچه که از این شخص دریافت مى‌شود، نداشته باشید، مانعى ندارد و الا جایز نیست.

حضرت آیة الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی)

اگر معامله صحیح باشد پول آن حلال است.

حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی)

در فرض سۆال معامله با او جایز نیست ولی در صورتی که در آمدهای حلالی هم دارد، و نمی دانید آنچه در اختیار شما قرار داده از اموال حرام است یا حلال، تصرف در آن برای شما اشکال ندارد. ومعامله اشکال ندارد.

حضرت آیة الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی)

در صورتی‌که یقین نداشته باشد که مبلغ مذکور بعینه از راه حرام بدست آمده معامله بلا مانع است.

حضرت آیة الله هادوی تهرانی (مد ظله العالی)

معامله صحیح است، ولی اگر یقین دارید که پول از راه نامشروع به دست آمده، نمی‌توانید در آن تصرف کنید.

(توجه:  استفتا این سوال از دفاتر آیات عظام: خامنه‌ای، سیستانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی (مد ظلهم العالی) توسط سایت اسلام کوئست انجام گرفته است)

این سۆال خیلی کلی است زیرا واژه معامله در فقه و عرف به معانی متعددی همچون:معامله به معنای اعم ، معامله به معنای اخص و معامله به معنای متوسط بین اخص و اعم می آید. معامله به معنای اعم یعنی اعمال و وظایفی که در آنها قصد قربت معتبر نیست چه نیاز به إنشاء داشته یا نداشته باشند مثل طهارت لباس و بدن ،بیع و نکاح و طلاق. معامله به معنای اخص؛ یعنی اعمال و وظایفی که در آنها قصد قربت معتبر نیست اما نیاز به إنشاء طرفین دارد مثل نکاح. معامله به معنای متوسط بین اخص و اعم یعنی اعمال و وظایفی که در آنها قصد قربت معتبر نیست اما حداقل نیاز به إنشاء از یک طرف دارد مثل طلاق. [1]

همچنین در عرف امروزی جامعه ایران معامله به معنای خرید و فروش (بیع) استعمال می شود. بنابراین در سوال باید مشخص شود که منظور از واژه معامله ،کدام معنا است تا بتوان پاسخ دقیق داد.

اما اگر منظور سوال از معامله بیع (خرید و فروش) باشد باید گفت بیع دارای شرایط متعددی در عقد، جنس، خریدار و فروشنده، است که به آنها اشاره می کنیم:

شرایط عقد‏:

در خرید و فروش لازم نیست صیغه عربى بخوانند، و اگر فروشنده به فارسى بگوید، این مال را در عوض این پول فروختم و مشترى بگوید: قبول کردم معامله صحیح است ولى خریدار و فروشنده باید قصد انشاء داشته باشند؛ یعنى به گفتن این دو جمله مقصودشان خرید و فروش باشد. [2] اگر در موقع معامله صیغه نخوانند، ولى فروشنده در مقابل مالى که از خریدار مى‏گیرد، مال خود را مِلک او کند و او بگیرد معامله صحیح است و هر دو مالک مى‏شوند. [3]

شرایط جنس و عوض آن‏:

1- مقدار آن با وزن یا پیمانه یا شماره و مانند اینها معلوم باشد.

2- بتوانند آن را تحویل دهند، بنا بر این فروختن اسبى که فرار کرده صحیح نیست.

3-خصوصیاتى را که در جنس و عوض هست معین نماید .

4- کسى در جنس، یا در عوض آن حقّى نداشته باشد، بنا بر این مالى را که انسان پیش کسى گرو گذاشته، بدون اجازه او نمى‏تواند بفروشد.

5- آن که بنا بر احتیاط مستحب خودِ جنس را بفروشد نه منفعت آن را. [4]

شرایط فروشنده و خریدار :

1- بالغ باشند.

2- عاقل باشند.

3- حاکم شرع آنان را از تصرّف در اموالشان جلوگیرى نکرده باشد .

4- قصد خرید و فروش داشته باشند، اگر به شوخى بگوید مال خود را فروختم، معامله باطل است.

5- کسى آنها را مجبور نکرده باشد.

6- جنس و عوضى را که مى‏دهند مالک باشند (یا مثل پدر و جدّ صغیر، اختیار مال در دست آنان باشد.) [5]

پی نوشتها:

[1] منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، ج‏1، ص: 33.

[2] توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج‏2، ص: 226، مسأله 2097.

[3] توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج‏2، مسأله 2098.

[4] توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج‏2، ص: 222، مسأله 2090.

[5] توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج‏2، ص: 216، مسأله 2081.

منبع:

سایت اسلام کوئیست