آیا بر کارمندان هم خمس واجب است؟
خمس، نوعى تعدیل ثروت است كه انسان با اراده خود و با قصد قربت، براساس ایمانى كه دارد و اعتمادى كه به او مىشود، درآمدهاى خود را بررسى و هزینه متعارف زندگى خود را از آن كاسته و بیست درصد از سودى كه مازاد بر هزینه زندگى سالانه او است، به عالمترین، متّقىترین و بىهوسترین افراد مىپردازد تا او همچون وكیلى مورد اعتماد، در آنچه به صلاح جامعه مىبیند، هزینه كند.
در متون معروف و اصلى تشیّع احادیث فراوانى در زمینه خمس و چیزهائى كه خمس به آنها تعلّق مى گیرد، و طرز تقسیم و مصرف و سایر احكام آن رسیده است، كه ذكر تمام آنها در این مختصر ممكن نیست.
تنها در كتاب معروف «وسائل الشّیعه» بیش از هشتاد حدیث در پانزده باب مختلف در زمینه احكام خمس از كتب معروف شیعه جمع آورى شده است.
بنابر این ما تبرکا چند نمونه روایت را در این باب ذکر می کنیم:
*ابوبصیر می گوید به امام صادق (علیه السلام) درنامه ای نوشتم: گاهی به انسان هدیه ای می رسدكه قیمت آن 2000درهم یا كمتر یا بیشتر است، آیا پرداخت خمس آن واجب است؟ حضرت در پاسخ نوشت: «الخمس فی ذلك»(باید یک پنجم آن را بپردازد).
باز به حضرت نوشتم: مردی باغ میوه ای دارد، خانواده اش از میوه آن باغ می خورند وبخشی هم ازآن به فروش می رسد، آیا در آن خمس هست؟ فرمود: آن چه را كه می خورند، از هزینه زندگی است و خمس ندارد، اما آنچه می فروشند، خمس دارد.
*سماعه می گوید: از امام كاظم (علیه السلام) درباره خمس سۆال كردم، در پاسخ فرمود: «فی كلّ ما أفاد الناس من قلیل أو كثیر»، در كلیه درآمدها خواه كم و خواه زیاد خمس باید پرداخت شود.
یاران واقعى اهلبیت علیهم السلام آنگونه ایمان داشتند كه نپرداختن خمس را مساوى با حرام خوردن و قبول نشدن نماز و روزه مىدانستند و در سۆال كتبى خود از آن بزرگواران مىپرسیدند كه خمس را چگونه بپردازیم تا جزو حرام خواران و كسانى كه نماز و روزهشان قبول نیست نباشیم
*شیخ صدوق می گوید: در یكی از نامه های حضرت رضا علیه السلام آمده است: «إنّ الخمس بعد المۆونة»; «خمس، پس از كسر هزینه هاست.»
*امیرالمۆمنین علیه السلام فرمود: «هلك الناس فى بطونهم و فروجهم لانهم لم یۆدوا الینا حقّنا» «1»
مردم بخاطر اینكه حقّ ما را نمىدهند غذا و آمیزش آنان ناپاك شده و سبب هلاكت آنان مىشود.
در بعضى احادیث مىخوانیم: «من استحل منها شیئاً فامسكه فانما یاكل النیران» «2»، كسى كه بخشى از خمس را حلال پندارد و آن را نپردازد، گویا آتش مىخورد.
یاران واقعى اهلبیت علیهم السلام آنگونه ایمان داشتند كه نپرداختن خمس را مساوى با حرام خوردن و قبول نشدن نماز و روزه مىدانستند و در سۆال كتبى خود از آن بزرگواران مىپرسیدند كه خمس را چگونه بپردازیم تا جزو حرام خواران و كسانى كه نماز و روزهشان قبول نیست نباشیم. «3»
امام باقر علیه السلام فرمود: آسانترین وسیلهاى كه انسان را به دوزخ مىبرد خوردن مال یتیم است، سپس حضرت فرمود: ما یتیم هستیم «4» (و نپرداختن خمس، به منزله خوردن مال یتیم است.)
و در حدیثی دیگر مىخوانیم: از سختترین شرائطى كه مردم در قیامت دارند وضعیّت تاركان خمس است. «5»
بعد از این مقدمه چند پرسش و پاسخ را در باب خمس ذکر می کنیم:
آیة الله جواد آملی(دام ظله):
سوال: آیا هدیه خمس دارد؟
جواب: هدیه اگر قابل توجّه باشد، خمس دارد.
آیة الله جواد آملی(دام ظله):
سوال: آیا به بنده اجازه میدهید با دوستان یا بستگانی كه یقین به خمس دادن آنان ندارم، رفت و آمد كنم؟
جواب: در رفت و آمدهای مرقوم مجازید.
آیة الله خامنه ای(مدظله):
سوال: آیا بر کارمندانى که گاهى مقدارى مال از مخارج سالانه آنها زیاد مىآید، با توجه به اینکه بدهىهاى نقدى و قسطى دارند، خمس واجب است؟
جواب: اگر بدهى بر اثر قرض کردن در طول سال براى مخارج همان سال یا خرید بعضى از مایحتاج سال به‌صورت نسیه باشد، در صورتى که بخواهد دین خود را از منافع همان سال ادا نماید، مقدار دین از باقى‌مانده درآمد آن سال استثنا مىشود، و در غیر این صورت، تمام درآمد باقى‌مانده خمس دارد.
آیة الله مکارم شیرازی(مدظله):
سوال: شخصى به طور متناوب از درآمدش که مخلوط از نقد و نسیه و ارثیّه و احیاناً مخلوطى هم از پول حرام است براى خود خانه مسکونى و اثاثیه آن را فراهم کرده و از ابتداى تکلیف تا این ساعت تصفیه حساب خمس نکرده است وحال مى خواهد تصفیه کند آیا به این خانه و اثاثیّه آن خمس تعلّق مى گیرد و یا جزء موونه سال و مستثناست؟ مضافاً این که فرضاً خمس تعلّق بگیرد تخمینى حدود یک میلیون بدهکار مى شود و از عهده پرداخت آن (چه فعلا و چه به تدریج) عاجز است چون درآمدى بسیار کم دارد با این وضع آیا مى تواند با حاکم شرع و یا نماینده او به مبلغى که قادر به پرداخت باشد مصالحه کند؟
جواب: در صورتى که در حال و آینده مطمئنّاً قادر به پرداخت نیست مى تواند مصالحه کند.
پی نوشتها:
(1) وافى ج 10 ص 337
(2) وسائل ج 9 ص 550
(3) وسائل ج 9 ص 503
(4) وسائل ج 9 ص 483 و ص 536
(5) وسائل ج 9 ص 545
فرآوری: آمنه اسفندیاری
بخش احکام اسلامی تبیان
منابع:
سایت لیلة القدر
کتاب خمس ـ محسن قرائتی
پایگاه اطلاع رسانی مراجع عظام: جوادی آملی، مکارم شیرازی، خامنه ای(دام ظلهم)
