فلسفه شکسته شدن نماز و بطلان روزه مسافر

چرا با وجود آثار مفید روزه، مسافران نمی توانند روزه بگیرند؛ به ویژه آن که فلسفه شکسته شدن نماز و بطلان روزه مسافر، تخفیف به حال اوست و در روایات از آن به هدیه الهی تعبیر شده است و در قرآن کریم، بعد از بیان این حکم می فرماید: «اگر روزه بگیرند، برای آنان بهتر است»؟

روزه، ابعاد گوناگونی داشته، آثار مثبت فراوانی از نظر مادی و معنوی در وجود انسان دارد: تلطیف روح، تقویت اراده، کنترل غرایز و تقلیل آنها، تقویت روحیه ایثار و نوع دوستی از مهم ترین تأثیرات اخلاقی و تربیتی روزه است. علاوه بر آن که روزه برای بیماری های جسمی و روانی، آثار بهداشتی و درمانی فراوانی دارد، با وجود این، این آثار مخصوصاً در بعد معنوی و قرب الی الله، زمانی تحقق می یابد که این عبادت با شرایطش  صورت پذیرد که از جمله این شرایط، در سفر نبودن است.

فلسفه شکسته شدن (قصر) نماز چیست و چرا عبادت خداوند مشروط به شرایطی است؟

نماز شکسته از احکام امتنانی و تسهیلی خداوند برای مسافران است؛ اما این که چرا برای عبادت خداوند، شرایطی مقرر شده است، توجه به نکات زیر لازم است:

الف) تمام عبادات و شرایط آنها توقیفی و تعبدی است؛ یعنی، از سوی خداوند است و هیچ کس حق کاستی و افزودن به آن را ندارد؛ پس همه این شرایط، از سوی خداوند است.

ب) خداوند بهتر از هر کس می داند که راه وصول و تقرب به او چیست و چگونه می توان بهتر به او نزدیک شد و به سعادت و کمال رسید. بنابراین اگر او جزء و شرطی را قرار داده و یا چیزی را حذف کرده، بر اساس مصالحی است که بسیاری از آنها فراتر از توان درک عقل بشری است و تنها خداوند بدان آگاه است.

ج) عبادات به عنوان وسیله ای برای نیل به کمال در نظر گرفته شده است؛ از این رو قرآن کریم می فرماید: «یا أیها الذین آمَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ إِنَّ اللّهَ مَعَ الصّابِرِینَ؛ (بقره (2)، آیه 153) ای انسان های مۆمن! با استعانت از نماز و روزه به خدا نزدیک شوید». در همه اعمال عبادی، قصد قربت شرط است. گرچه نیت امری است قلبی، ولی وقتی همان نیت را با عبارات و الفاظ بیان می کنیم، می گوییم: «قربة الی الله»، یعنی این عبادت ها را به عنوان وسیله ای برای تقرب به پیشگاه حضرت حق ـ تبارک و تعالی ـ انجام می دهیم.

پس این عبادات، زمانی نقش وسیله تقرب به خدا را ایفا می کنند که با شرایط آن صورت گیرد. خدای متعال می فرماید: نماز باید برای یاد من می باشد (أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْرِی، (طه (20)، آیه 14) و در عین حال تذکر می دهد که «لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُکاری؛ (نساء (4)، آیه 43) در حال مستی نزدیک نماز نشوید»؛ زیرا چنین نمازی غفلت زدا و نزدیک کننده بشر به خدا نیست و نمازگزار با چنین حالتی حضور قلب ندارد و نمی داند که چه می کند. ازاین رو در ادامه همین آیه، در مقام تعلیل حکم می فرماید: «حَتّی تَعْلَمُوا ما تَقُولُون».( نساء (4)، آیه 43)

علت بسیاری از نابسامانی ها در جوامع اسلامی، این است که عبادت های مسلمانان روح ندارد و در حقیقت نماز و روزه بسیاری از آنان بی روح است، وگرنه «إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ» (عنکبوت (29)، آیه 45) در حالی که وجود بسیاری از مفاسد فردی و اجتماعی در جوامع اسلامی، غیرقابل انکار است (گرچه نسبت آن با آن چه که در جوامع غیرالهی و غیردینی است به مراتب بسیار کمتر است).

حال به دنبال بحث در مورد روزه مسافر و نماز شکسته به بررسی برخی استفتائات و پاسخ آنها در این مورد می پردازیم:

کسی که وظیفه‏اش نماز تمام است، اگر به اشتباه یا عمدا نمازش را شکسته بخواند، حکم نمازش چیست؟

کسی که وظیفه‏اش خواندن نماز تمام است، اگر عمدا شکسته بخواند، نمازش باطل است و باید دوباره آن را بخواند. اگر وقت گذشته، قضا نماید. اگر اشتباها شکسته بخواند، باز نمازش باطل است.(توضیح المسائل مراجع، ج 1، مسئله 1363)

نماز مسافری که از محدوده خود خارج می‏شود (به اندازه 8 فرسخ) و باز می‏گردد، چگونه است؟

اگر مسافر نمازش را نخواند و قبل از غروب یا قبل از پایان وقت نماز مغرب و عشا به وطن مراجعت کرد، باید نمازش را چهار رکعتی بخواند. اگر درمسافرت نمازش را حتی شکسته خواند، لزومی ندارد در وطن تکرار نماید. (توضیح‏المسائل، مراجع، ج‏1، ص 734 و 757)

اگر کسی بخواهد در مسافرت نماز های قضا شده اش را به جا آورد باید آن ها را شکسته بخواند یا تمام؟

انسانی که مسافر است یعنی نمازهایش در سفر شکسته است، اگر بخواهد نمازهای فوت شده چهار رکعتی را قضا کند باید چهار رکعتی بخواند و بالعکس کسی که در وطن است اگر بخواهد نمازهای قضایی را که در سفر شکسته قضا شده بخواند، باید شکسته بخواند.(آیة الله فاضل لنکرانی (ره)، جامع المسائل، ‌ج 1، ص 107، س 374)

مسافری که نمی داند نمازش شکسته است اگر تمام خواند چه حکمی دارد؟

مسافری که نمی‏داند باید نماز را شکسته بخواند، اگر تمام بخواند نمازش صحیح است. (توضیح المسائل مراجع، مسأله 1359).

آیا نماز در شهر کربلا به صورت شکسته است یا کامل؟

آیةالله بهجت(ره):

مسافر می تواند در کنار حرم مطهر حضرت سیدالشهداء علیه السلام نماز را تمام بخواند.

آیة الله اراکی(ره):

مسافر می تواند در کنار حرم مطهر حضرت سیدالشهداء علیه السلام بلکه در تمام روضهء مقدسه نماز را تمام بخواند.

منابع:

مجله پرسمان، آبان 1383، شماره 26 ـ (مطلبی از سید ابراهیم حسینی)

سایت حوزه

سایت نماز